Formacja filiżanki jest długoterminową formacją odwrócenia trendu. Jest to formacja uniwersalna, ponieważ występuje na wielu rynkach. Wśród przykładów mona wymienić rynek walutowy, akcji, surowców. Autorem formacji jest amerykański inwestor oraz analityk techniczny William J. O’Neil, który podał definicję formacji w swojej słynnej książce „How to Make Money in Stocks”, która została wydana w 1988 roku.
Formacja filiżanki – wygląd
Filiżanka pojawia się pod koniec trwania trendu spadkowego. Po ruchu spadkowym następuje dłuższa konsolidacja, która może trwać nawet kilka miesięcy. Wspomniana konsolidacja ma wygląd spodka. Z reguły wolumen w pierwszej części formacji (spadkowej) maleje. Ma to związek z tym, że presja ze strony podażowej maleje. Podczas kształtowania się drugiej części spodka (wzrostowej) wolumen zaczyna lekko rosnąć. Oznacza to, że strona popytowa robi się coraz bardziej aktywa. Zlecenie kupna pojawia się w sytuacji przebicia „krawędzi” filiżanki. Część inwestorów może czekać z zajęciem długiej pozycji po potwierdzeniu ruchu wzrostowego (po korekcie). Formacja filiżanki jest to „wygładzona i wolniejsza” formacja odwrócenia trendu niż jest to w przypadku np. formacji V.
Przykładowa formacja filiżanki
Ciekawym przykładem jest formacja filiżanki jaka pojawiła się na parze walutowej dolar australijski do dolara amerykańskiego (AUD/USD) między połową grudnia 2016 roku a połową stycznia 2017 roku. Przed pojawieniem się formacji filiżanki kurs AUD/USD poruszał się w trendzie spadkowym. Między 8 a 18 listopada AUD/USD spadł z poziomu 0,777 do 0,731. Po chwilowej, wzrostowej korekcie, kurs dolara australijskiego do dolara amerykańskiego powrócił do spadków.
W ciągu 4 sesji, (między 14 a 19 grudniem) niedźwiedziom udało się doprowadzić do zepchnięcia kursu walutowego z poziomu 0,7525 do 0,7242. W ciągu kolejnych 7 dni handlowych wykształcił się dołek „filiżanki”. Po nim nastąpiło wzrostowe odreagowanie. Po dotarciu do górnego ograniczenia formacji, nastąpiła chwilowa konsolidacja. Dopiero 17 stycznia, bykom udało się przebić wspomniany opór. Po przebiciu oporu nastąpiła kontynuacja trendu wzrostowego. 23 lutego 2017 roku kurs AUD/USD wzrósł do poziomu 0,774.
Formacja filiżanki z uszkiem
Czasami filiżanka ewoluuje w formację filiżanki z uszkiem (cup and handle). Jest to sytuacja kiedy po wzroście w okolice górnego ograniczenia formacji, nie następuje wybicie. Następuje spadkowa korekta, który ma kształt „uszka”. Sygnał kupna powstaje w wyniku przebicia górnego ograniczenia trendu spadkowego, jakie tworzy uszko. Bardziej „bezpieczna” strategia kupna polega na poczekaniu na przebiciu górnego ograniczenia formacji.
Przykładowa formacja
Czasami filiżanka nie jest formacją „książkową”. Zdarza się, że pojawia się „karłowata” formacja. Interesującym przykładem jest formacja filiżanki z uchem jaka pojawiła się między 5 września a 16 listopada 2006 roku. Przed pojawieniem się formacji kurs AUD/USD poruszał się w trendzie bocznym między poziomem 0,755 a 0,7716.
Od 5 września nastąpił impuls spadkowy, który doprowadził do zepchnięcia pary walutowej z poziomu 0,772 do poziomu 0,7416. Po ustanowieniu dołka między 3 a 12 października 2006 roku nastąpił ruch wzrostowy, który zatrzymał się dopiero dnia 1 listopada po przetestowaniu poziomu 0,7768. Kiedy wydawało się, że dalsze wzrosty są tylko kwestią casu, nastąpiło spadkowe odreagowanie. „Uszko filiżanki” powstało jako spadkowy kanał, który był ograniczony przez dwie linii trendu spadkowego.
Wybicie górą z kanału nastąpiło 16 listopada. Wtedy stronie popytowej udało się doprowadzić do przebicia górnego ograniczenia kanału spadkowego. Po jego przebiciu wygenerowany został sygnał kupna. W kolejnych tygodniach trend wzrostowy był kontynuowany. 3 stycznia 2007 roku kurs AUD/USD przetestował poziom 0,7979.
Formacja odwróconej filiżanki
Jest to formacja, która zapowiada zakończenie trendu wzrostowego. Jak sama nazwa wskazuje jest to „odwrócona” filiżanka. Po ruchu wzrostowym następuje dłuższa konsolidacja, która może trwać do czterech tygodni. Wspomniana konsolidacja ma wygląd „odwróconego” spodka. Z reguły wolumen w pierwszej części formacji (wzrostowej) maleje. Ma to związek z tym, że presja ze strony popytowej słabnie. Podczas kształtowania się drugiej części spodka (spadkowej) wolumen zaczyna lekko rosnąć. Oznacza to, że strona podażowa robi się coraz bardziej aktywa i potrafi zepchnąć kurs mimo większej aktywności byków (większy wolumen). Zlecenie sprzedaży pojawia się w sytuacji przebicia „krawędzi” filiżanki. Część inwestorów może czekać z zajęciem krótkiej pozycji po potwierdzeniu ruchu spadkowego (po korekcie). Formacja filiżanki jest to „wygładzona i wolniejsza” formacja odwrócenia trendu niż jest to w przypadku np. odwróconej formacji V.
Czasami odwrócona filiżanka przeobraża się w formację odwróconej filiżanki z uszkiem (reverse cup and handle). Jest to sytuacja kiedy po spadku w okolice dolnego ograniczenia formacji, nie następuje spadkowe wybicie. Rynek zaczyna poruszać się w górę (wzrostowa korekta), która ma kształt „uszka”. Sygnał sprzedaży następuje w sytuacji przebicia dolnego ograniczenia kanału wzrostowego. Niektórzy inwestorzy wolą „klasyczne” otwarcie pozycji i czekają na przebicie dolnego ograniczenia formacji do złożenia zleceń sprzedaży.
Podsumowanie
Formacja filiżanki zapowiada odwrócenie trendu spadkowego. Po przebiciu górnego ograniczenia formacji albo górnego ograniczenia „uszka” (kanału spadkowego) pojawia się sygnał kupna. Istnieje również formacja „odwróconej filiżanki”, która zapowiada zakończenie trendu spadkowego.